عفونت آنفلوانزای A مرغی (H5N1) در انسان

شیوع جهانی بیماری آنفولانزای پرندگان 

در چند ماه اخیر شیوع بیماری «آنفلوانزا» به ویژه نوع پرندگان آن از جمله مرغ در بیش از 20 کشور به شدت مورد توجه جهانیان قرار گرفته است. این بیماری با وارد آوردن خسارات و تلفات فراوان، نه تنها سلامت بشر بلکه اقتصاد جهانی را نیز به مخاطره افکنده است.

بیماری شایع آنفولانزا چیست ؟ 

«آنفلوانزا» بیماری شایعی است. پاندمی ­های این بیماری غیر قابل پیش بینی هستند. به هنگام شکل گیری و آغاز پاندمی «آنفلوانزا» زمان برای بسیاری از فعالیت ­های کلیدی و اساسی فوق العاده کوتاه خواهد بود ، بنابراین برنامه ­ریزی و تکمیل فعالیت های مقدماتی و اولیه باید با روندی مناسب پیگیری شوند. در جریان اپیدمی بیماری افراد مسن، اطفال، زنان باردار و مبتلایان به بیماری­ های مزمن بیشترین آسیب را متحمل می ­شوند. در شرایط فعلی مرگ و میر «آنفلوانزا» حدود نیم تا یک در هزار مورد مبتلا است.

ویروس ­های تیپ A به شدت مستعد تغییرات آنتی ژنیک هستند . این تغییرات عامل بیماری ­زایی مکرر ویروس بوده و سبب میگردد تا هر ساله به ناچار ترکیب واکسن «آنفلوانزا» عوض گردد.

زیر گونه­ های H5 و H7 که در پرندگان «آنفلوانزا»ی فوق حاد ایجاد می­کنند به دلیل خطر انتقال به انسان بسیار مورد توجه قرار گرفته ­اند ، هرچند که میزان این انتقال بسیار ناچیز بوده ­است.

مخازن طبیعی ویروس آنفولانزا

ماکیان دریایی به ویژه اردک­ های وحشی مخازن طبیعی این ویروس ­ها بوده و در برابر ابتلا به این بیماری به شدت مقاومند در حالی که مرگ و میر ناشی از این بیماری در بین پرندگان اهلی نزدیک به صد در صد است.

مخصوصا اردك‌ هاي وحشي منابع طبيعي ويروس ‌هاي آنفلوآنزاي مرغي هستند و اين پرندگان همچنين بيشترين مقاومت را در برابر اين عفونت دارند. پرندگان خانگي از جمله مرغ خانگي و بوقلمون به ويژه مستعد اپيدمي سريع اين آنفلوآنزاي كشنده هستند.

تماس مستقيم يا غير مستقيم پرندگان داخلي با مرغابي‌ هاي وحشي دليل شايع اپيدمي اين بيماري است. همچنين بازارهاي فروش پرندگان زنده نقش بسيار مهمي در گسترش اين اپيدمي ايفا مي‌كنند.

آنفلوآنزاي مرغي در انسان با استفاده از آزمايش ‌هاي استاندارد براي تشخيص آنفلوآنزا قابل تشخيص است. اما هميشه نمي‌توان به اين آزمايش ‌ها اعتماد كرد.

آنفولانزا و علائم آن

«آنفلوانزا» نوعی بیماری حاد دستگاه تنفسی است که با تب، سردر، آبریزش بینی، تعریق، درد عضلانی، سرفه، گلودرد و … تظاهر می­کند. سرفه اغلب شدید است و تا مدتی به طول می­ان جامد ولی سایر نشانه ­های بیماری بعد از دو تا هفت روز خود به خود محو می­شود.

انتقال آنفولانزا به انسان

«آنفلوانزا»ی انسانی از طریق استنشاق قطرات و هسته­ های قطرات آلوده تماس مستقیم و احتمالا” غیر مستقیم( از طریق اشیاء آلوده)، تلقیح خود به مجاری تنفسی فوقانی و مخاط ملتحمه انتقال می­یابد. برای عفونت­ های «آنفلوانزا»ی A انسانی (H5N1) شواهد تا به حال منطبق با انتقال از پرنده به انسان، احتمالا” محیط به انسان و انتقال محدود و ناپایدار انسان به انسان بوده است.

علایم اولیه بیماری آنفولانزا

اغلب بیماران علایم اولیه را شامل تب بالا و یک ناخوشی شبیه «آنفلوانزا» یا علایم مجاری تنفسی تحتانی دارند. اسهال ، تهوع، درد شکم ، درد پلورتیک و خونریزی از بینی و لثه نیز در ابتدای دوره بیماری در برخی از بیماران گزارش شده­اند. اسهال آبکی بدون خونریزی یا تغییرات التهابی شایع ­تر از آن چیزی است که در آنفلوانزای ناشی از ویروس­ های انسانی دیده می­شود و ممکن است تا یک هفته پیش از تظاهرات تنفسی ایجاد شود.

راه­های انتقال آنفولانزا 

انتفال بیماری از حیوان به انسان 

تماس مستقیم با ماکیان آلوده

انتفال بیماری از انسان به انسان

تا کنون موردی از این گروه گزارش نشده است.

انتفال بیماری از محیط به انسان

با توجه به پایش آنفلوانزای A (H5N1) در محیط ، روش­های مختلف دیگری از انتقال از نظر تئوریک امکان­پذیر هستند. ورود دهانی آب آلوده در طی شنا، و ورود مستقیم داخل بینی یا ملتحمه ­ای در طی مواجحه با آب روش­های احتمالی دیگر هستند، همانطور که آلوده شدن دست­ها از ناقلین آلوده و متعاقبا” ورود ویروس توسط خود فرد نیز از روش ­های دیگر می­باشند. استفاده گسترده از مدفوع آلودگی زدایی نشده ماکیان به عنوان کود عامل خطر احتمالی دیگری است.

راه ­های انتقال، پیشگیری و درمان بیماری آنفولانزا

بيماري آنفلوانزاي پرندگان از طريق ترشحات بدن پرنده آلوده به ويروس اين بيماري منتقل مي شود بنابراين مهمترين اقدام براي پيشگيري از اين بيماري خودداري از دست زدن به بدن پرنده آلوده به اين بيماري است. بيماري آنفلوانزاي پرندگان انواع مختلفي دارد كه اكثر آنها فقط در ميان پرندگان قابل انتقال است فقط نوع فوق حاد آنفلوانزاي پرندگان با عنوان آنفلوانزايH5N1 بين انسان و پرندگان مشترك است و امكان انتقال اين بيماري از پرندگان به انسان وجود دارد. ويروس آنفلوانزاي پرندگان از طريق ترشحات بدن پرنده آلوده به ويروس اين بيماري ممكن است به انسان منتقل شودبه همين علت پزشكان توصيه مي كنند در صورتي كه با جسد يك پرنده مرده مواجه شديد به هيچ وجه به آن دست نزنيد چون ممكن است علت مرگ آن آنفلوانزاي فوق حاد پرندگان باشد و لمس آن موجب انتقال اين بيماري مي شود. ويروس آنفلوانزاي پرندگان از طريق خوردن گوشت پرنده منتقل نمي شود به خصوص اگر گوشت پرنده در حرارت بالاي 70 درجه پخته شده باشد، بنابراين توصيه پزشكان اين است كه در هر صورت گوشت پرندگان به صورت كاملا پخته مصرف شود و براي كندن پوست و پر آنها حتما از دستكش استفاده شود. بيماري آنفلوانزاي پرندگان به علت ماهيت آن بيشتر يك بيماري شغلي محسوب مي شود و بيشتر شكارچيان و افرادي كه در مرغداريها كار مي كنند، در معرض خطر اين بيماري قرار دارند، اين افراد بايد حتما آموزش هاي لازم را براي پيشگيري از اين بيماري ببينند، حتما بايد هنگام لمس پرندگان دستكش به دست داشته باشند ، و دهان و بيني خود را بپوشانند. مهمترين توصيه پزشكان به مردم عادي به خصوص كودكان براي پيشگيري از بيماري آنفلوانزاي پرندگان اين است كه به هيچ وجه به پرندگان مرده دست نزنند و در صورت لمس هر پرنده ‌اي بلافاصله دسته اي خود را آب و صابون بشويند. در زمان حاضر هنوز هيچ موردي از بيماري آنفلوانزاي پرندگان در داخل كشور گزارش نشده است و وزارت بهداشت با همكاري سازمان حفاظت محيط زيست و وزارت جهاد كشاورزي به شدت مناطق آلوده به اين بيماري را تحت كنترل دارند و هر مورد مرگ و مشكوك پرندگان را بلافاصله نمونه گيري مي كنند. از ميان كشور هاي همسايه ايران اكنون تركيه بيش از بقيه با اين بيماري درگير شده است و تاكنون حداقل 4 نفر بر اثر اين بيماري در تركيه مرده اند كه دو نفر آنها كودكاني بوده اند كه به پرنده مرده دست زده بودند. اكنون نگراني از ورود اين بيماري به داخل كشور از مرزهاي غربي افزايش يافته است به همين علت تردد هاي يك روزه به تركيه ممنوع شده و جوجه ها و مرغداري هاي نزديك مناطق مرزي تعطيـل شده ‌اند. دستگاه هاي مسئـول با همـكاري وزارت كشور همه تردد ها در مرز هاي غربـي كشـور را كنترل مي كنند خودرو هاي عبوري از مرز بارزگان ضد عفوني مي شوند. علاوه بر آن با توجه به وضعيت كشور عراق نگراني از وجود اين بيماري در اين كشور نيز افزايش يافته است به همين علت به زائران و افرادي كه به اين كشور سفر مي كنند نيز توصيه مي شود اصول بهداشتي ذكر شده را با دقت بيشتري رعايت كنند و در صورتي كه سفر آنها ضروري نيست آن را به تعويق بيندازند. با وجود اين به علت مهاجرت پرندگان در فصل زمستان از مرز هاي شمالي و امكان استقرار آنها در هر جاي كشور، خطر آنفلوانزاي پرندگان فقط به مناطق غربي و شمالي كشور منحصر نمي شود و در هر نقطه اي ممكن است پرنده آلوده به ويروس«H5N1» وجود داشته باشد بنابراين توصيه هاي پيشگيرانه ذكر شده از قبيل خودداري از لمس پرندگان مرده يا مشكوك و شستن بلافاصله دستها در صورت لمس آنها، استفاده از دستكش هنگام ذبح يا پركندن پرندگان و نيز پختن كامل مرغ و پرندگاني كه مصرف خوراكي دارند الزامي است. هنوز در مورد امكان انتقال ويروس آنفلوانزاي پرندگان از انسان به انسان مطلب اثبات شده اي وجود ندارد و به نظر نمي رسد امكان انتقال اين بيماري از انسان به انسان وجود داشته باشد با اين حال با توجه به انتقال بيماري آنفلوانزاي انساني از انسان به انسان و اين امكان كه ممكن است فردي به طور همزمان آنفلوانزاي انساني و پرندگان را با هم بگيرد توصيه مي شود، افرادي كه در معرض خطر اين بيماري هستند واكسن آنفلوانزاي انساني را تزريق كنند تا امكان جهش ژنتيكي ويروس اين بيماري به نحوي كه امكان انتقال انسان به انسان آن باشد، فراهم نشود. بيماري آنفلوانزاي پرندگان هنوز واكسن ندارد البته پژوهشگران در سطح دنيا مشغول تلاش براي كشف واكسن اين بيماري هستند و پيش بيني مي شود به زودي واكسن اين بيماري نيز كشف شود، در حال حاضر فقط واكسن آنفلوانزاي انساني در اختيار پزشكان است و علاوه بر آن داروي درمان اين بيماري نيز با عنوان داروي «تاميفلو» به ميزان كافي در كشور خريداري شده و مقادير بيشتري نيز اين دارو به زودي از خارج كشور خريداري و توسط وزارت بهداشت براي مواجهه با خطر اين بيماري دپو مي شود.

منابع:

1- راهنمای مراقبت بیماری آنفلوآنزا / دکتر گویا، محمد مهدی و … زیر نظر دکتر علویان، سید موید، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

2- شایعترین­ها، نادرترین­ها   تشخیص ­های افتراقی بهترین روش تشخیص بیماری­ها

تالیف : دکتر احمد علیزاده استادیار گروه رادیولوزی دانشگاه علوم پزشکی، متخصص و فلوشیپ رادیولوژی، سونوگرافی و سی­تی­اسکن

گرد آورنده : گروه ایران سهند