آموزش نرم افزار جيره نويسی اسپارتان (بخش اول)

آشنایی با نرم افزار جیره نویسی اسپارتان و دلیل استفاده از آن

در گذشته سیستم های استاندار غذایی برای خوراک دام مدل های پیچیده ریاضی ارائه میگردید . این کار به روش دستی بسیار سخت و داری خطا های بسیاری بود. استفاده از برنامه های کامپیوتری مانند اسپارتان این مشکل را رفع کرده و درصد خطا را تقریبا به صفر رسانده است .

قدم اول در نرم افزار اسپارتان

پس از اجرا كردن نرم افزار از طريق دو بار كليك كردن روي آيكون SPARTAN مي توانيد پنجره اصلي را مشاهده نماييد (شكل 1) .پس از اجراي برنامه 5 گزينه مختلف جهت اجراي برنامه موجود مي باشد. كه به ترتيب به معرفي هر يك از گزينه ها خواهيم پرداخت.

آشنایی با 5 گزینه اول برنامه اسپارتان

جهت انتخاب هر يك از گزينه ها ابتدا بايد بوسيله كليدهاي جهت نما (↓↑) گزينه مورد نظر را مشخص نماييم.سپس بوسيله Enter  كردن وارد برنامه مورد نظر شويم.

آشنايی با Begin a new ration (شروع يك جيره جديد)

پس از انتخاب گزينه Begin a new ration  همانطور كه در (شكل2) ملا حظه مي‌شود، اولين صفحه مربوط به توصيف گاو مي باشد.

اين صفحه مربوط به توصيف گاو از نظر نژاد و تيپ گاو (دوره خشكي، شيردهي و گوساله) مي باشد. براي دسترسي به هر يك از گزينه ها مي توان از كليد هاي جهت نما (↓↑) استفاده نمود.

شکل 2

1- براي انتخاب نژاد دام هنگاميكه نشانگر برنامه بر روي قسمت 1 (Breed) قرار دارد بوسيله حروف اول هر يك از نژادهاي گاو شيري كه اين نرم افزار مي تواند جيره آنها را تنظيم نمايد استفاده مي نماييم.

2 – اين نرم افزار براي سه دوره مختلف شير دهي، خشكي و گوساله جيره تنظيم مي نمايد. همانند انتخاب نژاد بوسيله حروف هاي در نظر گرفته شده نوع تيپ را مشخص مي نمايم.

پس از مشخص كردن نوع تيپ و نژاد دام با فشار دادن كليد (F2) وارد مراحل بعدي كار مي شويم.در اين قسمت با توجه به انتخاب نوع تيپ از نظر دوره شيردهي، خشكي و گوساله داراي تنظيم هاي مختلفي مي باشد كه در ذيل هر يك از قسمت هاي نامبرده شده و تنظيمات آنها جداگانه توضيح داده خواهد شد.

تنظيمات جهت دوره شير دهی

شکل 3

1 – دوره شيردهي: براي تنظيم جيره، گاو ها در گروه هاي مختلف بر اساس دوره شير دهي قرار داده مي شوند. اين نرم افزار براي سه دوره (سه مقطع) براي گاوها دسته‌بندي در نظر مي گيرد.

1-1 دوره شيردهي اول كه با عدد 1 مشخص مي‌شود.

1-2 دوره شير دهي دوم كه با عدد 2 مشخص مي‌شود.

1-3 دوره شير دهي سوم و بالاتر كه با عدد 3 مشخص مي‌شود.

همچنان بنابر پيشنهاد نرم افزار براي گله هاي مخلوط از نظر دوره شير دهي بايد عدد 2 در نظر گرفته شود. اگر در گله مخلوط از نظر دوره شير دهي تعدادبيشتري دام در دوره شيردهي اول داشته باشيم بهتر است عدد 1 در نظر گرفته شود.

دوره شيردهي در بدست آوردن احتياجات دام از نظر انرژي، پروتيين و اضافه وزن روزانه جهت رسيدن به استانداردهاي مورد نظر مورد اهميت مي باشد. (دامهاي شيرده در خلال اولين دوره شير دهي 20 درصد و در خلال دوره دوم شير دهي 10 در صد بيشتر از احتياجات نگهداري به مواد مغذي نياز دارند.)

2 – وزن بدن براي محاسبه شاخص ماده خشك داراي اهميت مي باشد. كوتاهي در بدست آوردن وزن زنده در تاثير جيره موثر است. به همين دليل بايد در بدست آوردن وزن زنده با دقت بيشتر عمل نمود. اگر وزن بدن بيش از آنچه كه مي باشد منظور شود خطر زياد شدن وزن ماده خشك (DM) براي گاو دارد و در اين حالت جيره دام داراي مواد مغذي كمتر مي باشد.(و بر عكس) و ما باين كار موجب كم شدن شير توليدي خواهيم شد.

3 – توليد شير در هر روز بر اساس دو مقدار شير تنظيم مي‌شود.

3-1 هدف مقدار توليد شير در هر روز: (Target)

(كه جيره براي آن تنظيم مي‌شود)بايد براي هر گاو وارد شود و براي هر گروه گاو مخصوص آن مي باشد.

براي محاسبه هدف مقدار توليد شير در هر روز بهتر است كه مقدار هدف توليد شير 10 در صد بيشتر از ميانگين توليد گروه گاو ها تعيين شود.

3-2 توليد واقعي شير در هر روز:(Actual)

توليد واقعي شير در هر روز از معدل شير توليدي بدست آمده از گروه گاو ها بدست مي آيد. توليد شير واقعي (Actual) در محاسبه مواد مغذي جيره داراي تاثير نمي باشد و فقط براي محاسبه قيمت غذا براي توليد شير كاربرد دارد.

4 – تركيبات شير:

4-1 در صد چربي:

توليد شير با چربي زياد هميشه موجب خوشحالي دامدار مي‌شود. اما توليد شير با چربي بيشتر مستلزم مصرف انرژي بيشتر در جيره مي باشد. در وارد كردن مقدار چربي بايد با دقت بيشتري عمل نماييم. اما اگر هدف شما توليد در صد چربي بيشتر باشد. بايد انرژي جيره خود را با مقدار بيشتري انرژي بالانس نماييد. و اگر مقدار انرژي جيره با مقدار در صد چربي منظور شده منطبق نباشد. موجب پايين آمدن مقدار درصد چربي شير و مقدار توليد شير مي‌شود.

4-2 مقدار درصد پروتيين طبق NRC 89 از طريق فرمول زير محاسبه مي گردد:

%PROTEIN=1.9+(0.4*%FAT)

بدست آوردن مقدار در صد پروتيين شير بر روي مقدار پروتيين مورد احتياج دام تاثير مي گذارد.

5 – تعداد روز هاي شير دهي:

تعداد روزهاي شير دهي در ميزان پيشگويي (DMI) و هدف زياد شدن وزن زنده موثر مي باشد. ميزان ماده خشك مصرفي براي توليد هر واحد شير در روزهايي كه دام تازه زا مي باشد كمتر از دامهايي مي باشد كه تعدادروزهاي شير دهي آنها بالاتر مي باشد.

تعداد روزهاي شير دهي به 4 دوره (مرحله) مشخص تقسيم بندي مي‌شود:

نكته: توصيه مي‌شود براي گاوهاي تازه زا عدد 60 و براي گاوهايي كه تعداد روزهاي شيردهي آنها بالا است عدد 100 منظور شود.

6 – ميزان افزايش وزن روزانه : ميزان افزايش وزن روزانه بايد بر اساس تيپ گاو باشد. همچنانكه ميزان افزايش وزن روزانه بستگي به وضعيت نمره بدني دام دارد.

7 – شاخص مصرف ماده خشك: به هنگام تنظيم جيره غذايي براي گاوهاي  شيري پر تو ليد، مصرف ماده خشك از نكات مهم محسوب مي گردد. برخي اوقات تامين انرژي مورد نياز دام در محدوده مصرف ماده خشك در گاوهاي پر توليد امكان پذير نيست و لذا سبب كاهش وزن حيوان و نتيجتاً كاهش توليد شير مي گردد. ميزان ماده خشك مصرف شده توسط گاو بستگي به متغير هاي زيادي مانند: وزن زنده، مقدار توليد شير، مرحله شير دهي، شرايط اقليمي، عوامل مديريتي وضعيت تغذيه قبلي، شرايط بدني، نوع و كيفيت اجزا ء خوراك بويژه علوفه دارد. گاو ها در اوايل شير دهي نسبت به مراحل بعدي خوراك كمتري مصرف مي كنند. هر چند كه مقدار توليد شير آنها ممكن است يكسان باشد. معمولاً در هفته هاي اول شير دهي مقدار مصرف ماده خشك كمتر از ميزان معمول مي باشد.

7-1 ميزان ماده خشك محاسبه شده توسط نرم افزار.

7-2 ميزان ماده خشك مصرفي مشاهده شده توسط دام.

براي بدست آوردن اطلاعات بيشتر در ميزان مصرف ماده خشك و ميزان ADFو NDFجيره مي توانيد از كتابهاي معتبر تغذيه دام و طيور و كتاب NRC استفاده نماييد.

8- ميزان تراكم انرژي در خوراك:

در حيوانات جوان عدم تامين انرژي كافي منجر به تاخير رشد مي گردد و از آنجايي كه بلوغ دام بستگي به وزن زنده حيوان دارد،آغاز بلوغ نيز به تاخير مي افتد. در گاوهاي  شيري اين مساله منجر به كاهش توليد شير و كاهش وزن زنده حيوان مي گردد. همچنين كمبود شديد و طو لا ني انرژي سبب كاهش توان توليد مثلي مي گردد.

ميزان پيشنهادي NEL در جيره

1- جهت دامهاي شيرده

1-1 جيره هاي متداول بدون اضافه نمودن پودر چربي:

MAX NEL= 1.72 Mcal/kg

1-2 جيره هاي حاوي پودر چربي:

MAX NEL = 1.76 Mcal/ kg

2- جهت گاوهاي خشك

2-1  در اوايل دوره خشكي:

NEL = 1.19 – 1.32 Mcal/kg

2-2 در اواخر دوره خشكي:

NEL = 1.43 – 1.61 Mcal/kg

پس از تنظيمات بالا مي توانيد با فشار دادن كليد <  F2 > وارد مرحله بعد يعني انتخاب مواد غذايي شويد. اما چنانچه قصد تغيير دادن در هر يك از مواد مغذي، وزن ماده خشك مصرفي و… داريد. مي توانيد با فشار دادن كليد < F4 > به پنجره ذيل وارد شده و تنظيمات زير را انجام دهيد.

شکل 4

توضیح شماره 2 جدول – وزن بدن در دوره شير دهي بعدي: وزن هدف در دوره شيره دهی بعدی بايد هميشه مطابق نمره وضعيت بدني و مرحله آبستني باشد. مقدار وزن نهايي براي دوره شير دهي بعدي طبق روابط زير پيشنهاد مي‌شود:

براي هلشتاين و براون سوئيس در دوره اول شير دهي 0.180 kg در روز يا 0.180*375=67.5kg

براي دوره دوم شير دهي 0.09kg در روز يا 0.09*375=33.9kg

براي دوره سوم شير دهي و بالاتر با فكر و تامل بيشتري بايد اضافه وزن در نظر گرفت.

براي ديگر نژاد ها در اولين دوره شير دهي  0.15 kg در هر روز يا 0.15*375= 59.2  kg

براي دوره دوم شيردهي 0.08kg در هر روز يا  0.08*375= 30.2kg

توضیح شماره 6 جدول – نمره وضعيت بدني (BCS):

گاوهاي شيري براي حفظ سلامت و داشتن ظرفيت توليدي و توليد مثل مناسب بايد از ذخاير بدني كافي بر خوردار باشند. گاوهاي  شيري بدون ذخاير بدني كافي، مستعد انواع بيماريها، اختلالات متابوليكي، كاهش راندمان توليد مثلي و كاهش توليد شير مي باشند. (جهت اطلاعات بيشتر و چگونگي تعيين نمره وضعيت BCS به قسمت چگونگي تعيين نمره وضعيت بدني مراجعه نماييد.)

توضیح شماره 8 جدول – بالا بودن نمره وضعيت بدني و چاق بودن دام هاي شيري وقوع اختلالات متابوليك و سخت زايي را در آنها بيشتر مي كند. براي دست يابي و بازده مطلوب گاو ها نبايد بسيار چاق و يا بسيار لاغر باشند. از اين رو نمره وضعيت  بدني 3.5-3 پيشنهاد مي گردد.

توضیح شماره 11 جدول – درجه حرارت محيط در تنظيم مقدار ماده خشك مصرفي هيچگونه تاثيري ندارد و فقط هنگام گزارش گيري در صفحات پرينت منظور مي‌شود.پس از تنظيم اين صفحه مي توان با فشار دادن كليد < f2 > وارد مرحله بعد يعني مرحله انتخاب مواد خوراكي شويم. جهت انتخاب مواد خوراكي پس از وارد شدن به فايل كتابخانه (*LIB) مي توان بوسيله كليد هاي جهت نما به هر يك از خوراكها در گروههاي مختلف خوراكها دسترسي  پيدا کنيم. جهت انتخاب هر ماده غذايي پس از انتخاب از بين مواد غذايي بوسيله كليد Enter آن را انتخاب مي نماييم. جهت حذف ماده خوراكي در اين مرحله مي توان از كليد Enter  كمك گرفت. در حقيقت كليد Enterهم جهت انتخاب و هم جهت حذف مواد خوراكي در اين مرحله كاربرد دارد. پس از انتخاب مواد خوراكي با فشار دادن كليد < F2 > مي توان به صفحه اصلي برنامه جهت بالانس كردن جيره دسترسي پيدا کرد. تنظيم جيره در اين صفحه و كار با كليدهاي عملياتي آن در سه گروه دام يعني مرحله شيردهي، خشكي و تليسه يكسان مي باشد. از اينرو ابتدا به چگونگي تنظيم صفحات اوليه (اطلاعات اوليه) جهت گاوهاي  خشك و تليسه مي پردازيم سپس به شرح چگونگي تنظيمات مختلف در اين صفحه خواهيم پرداخت.

تنظيمات جهت دوره خشكی

شکل 5

توضیح شماره 1 جدول – دوره شير دهي بعدي نيز به سه قسمت تقسيم مي‌شود:

1-1 دوره شيردهي اول كه با عدد 1 مشخص مي‌شود.

1-2 دوره شير دهي دوم كه با عدد 2 مشخص مي‌شود.

1-3 دوره شير دهي سوم و بالاتر كه با عدد 3 مشخص مي‌شود.

براي گله هاي مخلوط عدد 2 بايد در نظر گرفته شود.

توضیج شماره 3 جدول – برآورد تعداد روزهاي باقيمانده تا زايمان ويا تعداد روزهاي خشكي مي باشد.  بهترين تعداد روز جهت دوران خشكي 60-40 مي باشد. بهترين راه براي تصميم گرفتن براي آنكه گاوهاي  شما چه مدت دوره خشكي داشته باشند فرم بدن و نمره وضعيت بدني در پايان دوره خشكي مي باشد.

توضیج شماره 4 جدول – مقدار افزايش وزن روزانه در دوره خشكي براي جبران نسوج بدن مي باشد و اضافه وزن كل بدن را شامل نمي‌شود. اين اضافه وزن شامل رشد جفت، رحم و توده جنيني، رشد جنين و اعضاء آن در حدود 1- 5/0 كيلوگرم در روز مي باشد.

توضیج شماره 5 جدول – ميزان ماده خشك مصرفي براي روزهاي دوران خشكي از جدول زير پيروي مي نمايد:

نكاتي چند پيرامون افزايش وزن و رابطه آن با نمره وضعيت بدنی

هنگاميكه 1 واحد به نمره وضعيت بدني اضافه شود جهت اين اضافه نمره وضعيت بدني NEL=400Mcal لازم مي باشد. واز طرفي جهت اضافه وزن به مقدار 1 كيلو گرم NEL = 5 Mcal انرژي لازم مي باشد. پس براي 400Mcal انرژي، 80 كيلو گرم تغيير وزن داريم.

براي دامهاي شيري در خلال 100 روز اول شير دهي كه دام در بالانس منفي انرژي قرار دارد اين مقدار عملا صفر مي باشد يعني دام در اين مدت هيچگونه اضافه وزني ندارد .  اما مطلوبترين اضافه وزن پس از 100 روز شير دهي و با توجه به نمره وضعيت بدني 0.360 كيلو گرم در روز براي يك دام 657 كيلو گرمي مي باشد. شما مي توانيد با استفاده از رابطه زير ميزان افزايش وزن روزانه دام را تخمين بزنيد.

( 657 / وزن زنده دام * 0.362)

براي دامهاي خشك اين ميزان 0.100 كيلوگرم در روز مي باشد.

 (  657 / وزن زنده دام * 0.100)

ذكر اين نكته لازم مي باشد با توجه به اينكه نرم افزار ميزان افزايش وزن روزانه را از جمع دو مقدار افزايش وزن روزانه جهت بدست آوردن وزن نهايي و مقدار افزايش وزن جهت دستيابي به نمره وضعيت بدني محاسبه مي نمايد بنابراين مقدار افزايش وزن با فرمول هاي ذكر شده در بالا مطابقت ندارد و ميزان افزايش وزن در نظر گرفته شده براي دام موجب چاقي بيش از حد دام و در نتيجه بالا رفتن نمره وضعيت بدني دام مي‌شود كه مي تواند موجب بروز اختلالات متابوليكي و….. شود. بنابراين مقدار افزايش وزن روزانه پس از محاسبه از طريق فرمولهاي ذكر شده در بالا مي بايست جهت محاسبه مقدار انرژي لازم و.. در نرم افزار در قسمت مربوطه وارد گردد.

6 – ميزان تراكم انرژي در خوراك دامها در دوران خشكي با توجه به مرحله خشكي طبق روابط زير توصيه مي گردد.

NEL=1.19-1.32Mcal/kgدر اوايل دوره خشكي

NEL=1.43-1.61Mcal/kgدر اواخر دوره خشكي

پس از تنظيم صفحه ذكر شده در بالا مي توان با كليد < f2 > به صفحه انتخاب مواد خوراكي دسترسي پيدا کنيم. چنانچه قصد تغيير در هر يك از مواد مغذي و ديگر مشخصه هاي پيش بيني شده توسط مدل را داريد مي توانيد بوسيله كليد < F4 > به اين صفحه دسترسي پيدا کنيد. تنظيمات اين صفحه نيز همانند تنظيمات ذكر شده در قسمت گاو شيري مي باشد.

تنظيمات جهت تليسه

شکل 6

توضیخ شماره 4 جدول – بطور كلي سن 24 ماهگي بهترين زمان جهت گوساله زايی اول مي باشد. شما ميتوانيد اين سن را تغيير دهيد. مثلا مي توانيد براي سن دام (شماره 1) بين 5 تا 6 ماهگي برنامه را تنظيم نماييد.

توضیح شماره 7 جدول – ميزان تراكم انرژي رشد در جيره طبق جدول ذيل پيشنهاد مي گردد.

پس از تنظيم اين صفحه نيز مي توان با كليد < F2 > وارد مرحله انتخاب خوراكها شويم. اما چنانچه قصد تغيير در هر يك از اجزاء مواد مغذي، نمره وضعيت بدني و.. ديگر موارد را داريد مي توانيد با فشار دادن كليد < F4 > به صفحه ذيل دسترسي پيدا كنيد.

شکل 7

1 –  جهت تنظيم نمره وضعيت بدني براي گوساله هاي ماده بهتر مي باشد از نمره پيشنهاد شده توسط مدل پيروي شود.

پس از تنظيم هر يك از مراحل جهت دام مورد نظر (دوره شيردهي، دوره خشكي و گوساله) و انتخاب مواد غذايي جهت تنظيم جيره به طريق ذيل عمل نماييم.

1 – جهت تنظيم جيره شما مي توانيد به هر يك از خوراكها مقدار دهيد. براي اين منظور نشانگر را بر روي (DM) يا (As fed) در جلوي هر خوراك قرار داده و مقدار مورد نظر را تايپ مي كنيم.سپس بوسيله < Enter >  ثبت مي نماييم. در پايين صفحه ميزان احتياجات و مقدار تامين شده از طريق خوراك مورد نظر نشان داده شده است. هر گاه كه يك مقدار به مواد خوراكي داده شود ميزان مواد مغذي تامين شده از خوراك در پايين صفحه نشان داده مي‌شود كمبود مواد مغذي نيز در پايين صفحه جهت بالانس كردن جيره در هر لحظه نمايش داده مي‌شود. جهت دسترسي به خوراكهاي مورد استفاده و همچنين مواد مغذي جيره از كليد هاي جهت نما مي توان استفاده نمود.

شکل 8

2 – برنامه Spartan قابليت تنظيم جيره را بصورت اتوماتيك دارد. با فشاردادن كليد< F10 > مي توانيد به اين قابليت دسترسي پيدا نماييد. پس از  فشار كليد < F10 > صفحه ذيل مشاهده مي‌شود.

شکل 9

بوسيله كليد هاي جهت نما نشانگر را روي گزينه main balance  قرار داده، سپس كليد Enter را فشار دهيد. با فشار دادن كليد Enter صفحه ذيل باز مي‌شود:

چنانچه قصد داريد تا مقدار خوراكها بر اساس برنامه ريزي خطي تنظيم شود. اقدام به تصحيح (وارد نمودن) مقدار در هر يك از ستونها مي نماييم. (جهت اطلاع از چگونگي استفاده از اين خصوصيت لطفاً به بخش برنامه ريزي خطي  مراجعه نماييد.)

اما چنانچه قصد استفاده از برنامه ريزي خطي در حل جيره را نداريد با فشار دادن كليد< F2 > نرم افزار جيره را تنظيم مي نمايد.

شکل 10

برای  مشاهده ادامه مطالب ( آموزش نرم افزار جيره نويسی اسپارتان (بخش دوم) ) کلیک کنید. 

منبع : فایل راهنمای نرم افزار اسپارتان

تهيه و تنظيم : گروه ایران سهند