مطالعه مقايسه‌ ای انواع مكملها در جیره طیور

مکمل ها و انواع آن

در پرورش صنعتي طيور، مواد مغذي مورد نياز طيور مانند مرغ ، جوجه و … با معرف دانه ها يا كنجاله‌هاي مختلف بطور كامل تأمين نمي شود و بايستي تركيبي از اقلام كه بعضاً مواد خالص مي‌باشند به عنوان مكمل معرف شوند تا جيره از لحاظ مغذيه تكميل گردد كه اين مكملها انواع مختلف از جمله مكملهاي ويتاميني، مكملهاي معدني و مكملهاي پورتئيني دارد كه البته همراه با اينها مواد ديگري تحت عنوان افزودني‌ها (Additives) در جيرة طیور وارد مي‌شود.

الف) مكملهاي ويتامينه چیست ؟

ويتامين‌ ها گروهي از تركيبات آلي پيچيده مي باشند كه به مقدار بسيار كم در مواد خوراكي وجود دارند و براي هضم و جذب زمان مواد خوراكي ديگر مورد نياز مي باشند و كمبود هر يك از آنها موجب اختلالي خاص در روند نگهداري و رشد طيور مي گردد بسياري از ويتامينها توسط بدن پرنده ساخته مي شود و گاهي اتفاق مي افتد كه مقدار ساخته شدن ويتامين در بدن كفاف نياز را نمي‌كند و بايد درجيره خوراكي ويتامين به صورت مكمل وجود داشته باشد تا نياز تأمين شود.

تقسیم بندی ویتامین ها

1)محلول در آب 2) محلول در چربي

ويتامين E.K.D.A ازجمله ويتامينهاي محلول در چربي هستند و قابليت ذخيره شدن در بدن را دارند و در كبد ذخيره مي گردند.  ويتامينهاي C. B12. B6. B5. B3. B2. B1 و كولين از جمله ويتامينهاي محلول در آب هستند و قابليت ذخيره شدن را ندارند و بايد به ميزان كافي به بدن برسد ويتامينها اصولاً توسط گياهان و ميكروب ها ساخته مي شوند و در بافت هاي جانوري هم در نتيجة معرف گياهان يافت مي شوند.

انواع ويتامين هاي محلول در چربي 

ويتامين A ، وظایف آن و میزان نیاز برای طیور 

پيش ساز ويتامين A ماده اي است به نام كاروتن كه در گياهان سبز به وفور يافت مي شود ذخيرة طولاني مدت مكمل ها باعث كاهش A مي گردد و بايد درجاي خنك و دور از نگهداري باشد.

در بينايي دخالت دارد و باعث بيماري گزر و منتالمي مي گردد و هم چنين در محافظت بافت پوششي نقش دارد و كمبود آن باعث اسهال، نارسايي كليوي، كاهش تخم گذاري و كم شدن درصد جوجه درآوري مي شود و در رشد اسكلت بدن و تقويت سيستم ايمني بدن مؤثر است.

جوجه هاي گوشتي 1500 و مرغهاي تخم گذار و مادر 4000 واحد بين المللي به ازاء هر كيلو جيوه احتياج دارند و مازاد آن باعث مسموميت ويتامين A مي  گردد.

ويتامين D، وظایف آن و میزان نیاز برای طیور 

به ويتامين خورشيد معروف است زيرا تابش آن به پوست ، باعث ساخته شدن آن مي شود. يكي از منابع مهم حاوي ويتامين D روغن ماهي كاد مي باشد و از لحاظ شيميايي از كلسترول ساخته مي شود.

در گله هاي طيور كه از آفتاب به دور هستند D يك ويتامين كاملاً ضروري محسوب مي شود و مهمترين وظيفة آن دخالت در جذب كلسيم و فسفر و تقويت اسكلت بدن مي باشد درجوجه هاي گوشتي كمبود آن مشكلات حركتي را بوجود مي آورد و در گله هايتخم گذار افزايش تخم مرغ هاي لبه در نتيجه كمبود اين ويتامين مي باشد توليد تخم مرغ و ميزان جوجه درآوري در واحدهاي مرغ مادر هم وابسته به اين ويتامين است و يك يا نرمي استخوان مهم ترين عارضه كمبود اين ويتامين مي باشد.

جوجه هاي گوشتي و پولت ها 200 واحد بين المللي مرغ تخم گذار و مادر 500 واحد بين المللي به ازاء هر كيلو گرم جيوه به اين ويتامين نياز دارند و مازاد آن باعث كاهش وزن مي باشد.

ويتامين E، وظایف آن و میزان نیاز برای طیور 

بسيار ضروري مي باشد و مهم ترين خصوصيت اينويتامين خاصيت ضد فساداكسيدانيو آن است و وجود در جيوه باعث جلوگيري از تخريب ديگر اقلام جيوه مي باشد.  اين ويتامين نقش خنثي كردن راديكال آزاد را دارد.  دخالت در سوخت و ساز چربي ها و افزايش مقاومت در مقابل بيماري ها از اثرات آن مي باشد و براي توليد مثل و جوجه درآوري در گله هاي مادر لازم است.

كمبود اين ويتامين درگله هاي مادر باعث تحليل بيضه ها در خروس ها شده ودرجوجه درآوري را كاهش مي دهد و هم چنين كمبود آن در ظهور باعث آب آوردگي زير پوست، تحليل عضلاني، خونريزي در بافت عصبي مي شود و باعث عدم تعادل جوجه هاي گوشتي در هفته هاي 2-6 مي شود و كمبود آن در گله هاي مادر باعث عقيم شدن گله مي شود.

جوجه گوشتي 10 واحد بين المللي و تخم گذار 5 واحد بين المللي ويتامين به ازاء كيلوگرم جيوه نياز دارند هنگامي كه از روغن هاي غير اشباع مانند روغن ذرت و آفتابگردان در جيوه خوراكي مرغ استفاده مي گردد ميزان نياز به اين ويتامين هم افزايش مي يابد زيرا اين روغن ها به سادگي در معرض فساد و اكسيداتيو قرار مي گيرند.

ويتامين K، وظایف آن و میزان نیاز برای طیور 

اين ويتامين عامل ضد خونريزي مي باشد و فقط نقش در مكانيسم عمل انعقاد دارد.

اين ويتامين عامل مهم انعقاد خون مي باشد و در صورت كمبود آن زمان لخته شدن خون افزايش مي يابد.

 تمامي طيور 5/0 ميلي گرم به ازاء هر كيلو گرم جيوه غذايي به اين ويتامين نياز دارند.

جذب ويتامينهاي در چربي به وجود چربي درجيوه وابسته است و استفاده از چربي ها و روغن ها جذب آنها را افزايش مي دهد.

 ويتامين هاي محلول در آب کدامند ؟

اين دسته از ويتامينها شامل ويتامين B1 (ويتامين)، B2 (ريبوفلاوين)، B3 (نياسين)، B5 (اسيد پانترتنيك)، B6 (پريدوكسين)، B12 (كوبالامين) مي باشد.

گروه در سوخت و ساز بدن به كار برده مي شود و مهم ترين نقش آن نقش كوانزيي است.  و كاهش آن باعث كاهش اشتها و آشفتگي ظاهري در گله مي شود لذا اين دسته براي رشد مطلوب و هضم و جذب بهتر مواد خوراكي مورد توجه قرار مي گيرند.

ويتامين H چیست ؟

به بيوتين معروف است و يكي از عوامل در رفتگي و تر پا محسوب مي شود و در هضم و جذب مواد مغذي نقش اساسي دارد و كمبود آن باعث كاهش راندمان تغذيه اي مي شود سفيدة تخم مرغ داراي ماده اي به نام آويدين است كه بيوتين را خنثي مي كند.

ويتامين كولين چیست ؟

در تنظيم برخي قراينه هاي خاص نقش دارد.  جلوگيري از تجمع چربي تنظيم سوخت وساز چربي در كبد و توليد استيل كولين وظايف آن است.  جوجه هاي گوشتي تا هفتة سوم 1300 گرم و هفته هاي بعد 500 ميلي گرم در هر كيلوگرم غذا به اين ويتامين نياز دارند ومرغ تخم گذار 900 ميلي گرم احتياج دارد.

ويتامين C چیست ؟

اين ويتامين خاصيت ضد فساد اكسيداتيو دراد ودر توليد بافتهاي Proبدن كه حاوي كلاژن باشد نقش اساسي دارد و در زمان كمبود بافت توليد شده شكننده است ودرجذب آهن و جلوگيري از كم خوني مؤثر است افزودن اين ويتامين در زمانهايي كه شرايط محيط استرس است توصيه مي شود نياز روزانه براي طيور 5-6 ميلي گرم در كيلو گرم خوراك مي باشد.

آشنایی با مكملهاي پروتئيني و اسيدهاي آينه

پروتئين تركيبات آلي با وزن مولكولي زياد است و در تمامي آنها ازت و گوگرد موجود مي باشد پروتئين ها عموماً داراي خواص كلوئيدي هستند.  Pro در دو گروه ساده و مركب جاي مي گيرند Por فيبري در اكثر بافتها داراي نقش ساختماني هستند كنجالة بذرها غني از Por بوده و غذاي پر ارزشي براي حيوان به شمار مي آيد ارزش Por دانة روغني از Por دانة غلات بيشتر است ولي Por گياهي را نمي توان به خوبي Por حيواني نشانداد زيرا اكثراً از يك اسيد آمينه فقيرند كنجالة سويا كنجالة بذر پنبه و پودر ماهي غني از Por است و براي تغذية طوير استفاده يم شود كنجالة سويا غني از Por است و حاوي نام اسيد آمينه ضروري است و هم چنين حاوي مقداري ازمواد سمي، محرك و ضد تغذيه اي مي باشد تغذيه دانة خام سويا رشد حيوان را به تأخير مي اندازد.  Por حيواني با وجودمقدار زياد Por ولي كم به مصرف مي رسد وآن به خاطر قرون به صرف نبودن از لحاظ اقتصادي است.

اسيدآميته براي افزايش ميزان رشد بهبود ضريب تبديل غذايي و بالا بردن كيفيت لاشه لازم است و اسيدآمينه هاي ضروري مورد نياز بدن هستند زيرا بدن نمي تواند آنها را بسازد ميزان a.a بايد هم به نياز طيور نزديك باشد هم مقرون به صرفه باشد درجه ميزان Por كم باشد ميزان اسيد آمينه قابل هضم كم است براي تهية ويتامين اسيد آمينه ضروري بايد چند Por مختلف را با هم توأم كرد تا جيوه از تار اسيد آمينه كامل شود كمبود اسيد آمينه اثراتي مثل كاهش رشد، كاهش مصرف دان، كاهش توليد تخم مرغ، كوچك شدن تخم مرغ و نازكي پوستة آن واز دست دادن خون در پرندگان بالغ مي شود.

آشنایی با مكملهاي معدني 

بعضي از عناصر به عنوان معدني ضروري مي باشند كه در بدن نقش دارند كه در اينجا به چند نمونة مهم آن اشاره مي شود.

كلسيم مهم ترین عنصر معدنی

فراوانترين عنصر معدني موجود در بدن است و جزء مهم اسكلت بدن مي باشد و كمبود آن باعث بيماري و يكستز مي شود منقار واستخوانها نرم، رشد كم و انحناء در پاها از نشانه هاي كمبود آن است شير و محصولات سبز و پر برگ منبع خوب كلسيم مي باشد و از مكملهاي معدني براي مرغهاي تخم گذار مي توان پودر استخوان، دي اكسيد فسفات و آهك را نام برد.

فسفربدن در استخوان ودندان قرار دارد و كمبود آن باعث بروز ريكت و پيكا مي شود و همچنين ضعف ماهيچه اي و ناراحتي مفصلي ايجاد مي شود و باعث كاهش بارآوري مي شود.  دانة غلات، پودر ماهي و محصولات مايعات دامي حاوي استخوان منابع خوب فسفر هستند.  پتاسيم، سديم و كلر در تعادل اسيد وباز و در تنظيم فشار اسمزي مايعات بدن نقش مهمي دارند كمبود پتاسيم در جوجه باعث رشد كم، ضعف و تشنج عضلات مي شود سديم در انتقال علائم عصبي و جذب اسديهاي آينه از دستگاه گوارشي نقش دارد كمبود سديم باعث از دست رفتن آب بدن مي شود و بر ميزان تخم گذاري متأثر است نمك طعام معمول ترين مكمل معدني است كمبود كلر باعث تأخير در رشد مي شود و منبع اصلي اين عنصر نمك صعام است گوگرد ومنيزيم هم از عناصر ضروري مي باشد از عناصر كم ياب مي توان به آهن، مس، كبالت، يد، منگنز، روي، موليبون، سلنيوم و غيراشاره.

افزودني ها و مواد ضد تغذيه اي در جيوه

امروزه موادي نظير پردبيوتيك ها، انتي اكسيدانها، اسيد كننده ها، داروهاي ضد كوكسيدوز، هورمونها و غيره در جيوة طيور وارد شده اند كه از اين گونه مواد تحت عنوان افزودني ها نام برده ميشود و بيشتر به منظور تحريك رشد، مصرف مي‌شوند و نقش حفاظتي جيوه را بر عهده دارند و جزء مكملهاي اصلي جيوة طيور شناخته نمي‌شوند در جيوة طيور علاوه بر مواد مغذي مواد ديگري هم وجود دارند كه تحت عوامل ضد تغذيه اي و عوامل باز دارنده شهره مي شوند كه به بعضي از آنها اشاره مي‌شود.  آنزيم تريسپين در سوياها باعث بالا رفتن ارزش غذايي آنها نسبت به سوياهاي عادي ديگر مي شود لكنين هم يك عامل بازدارنده در كنجالة سويا مي‌باشد و باعث كاهش قابليت هضم و جذب مي گردد كنجالة سويا به دليل داشتن Por بالا، داشتن مقدار زيادي اسيد آمينه ضروري و متعادل بودن آن مورد استفاده قرار مي‌گيرد ولي محدوديت هايي هم مانند داشتن عوامل بازدارنده در آن وجود دارد.

اين كار نيتين يك مادة منغذي شبه ويتامين است و براي متابولسيم و حركت اسديهاي چرب درداخل سلول ضروري است و اعمال و قدرت زياد آن موجب جلب توجه فراوان گرديده است و اضافه آن باعث ميزان گشتواري در گله هايگوشتي مي شود و چربي شكم را به ميزان زياد كاهش مي دهد.  امروزه در بسياري از كشورها استفاده زا انتي بيوتيك ها و مواد شيميايي منع شده واستفاده از ميكرواورگانيسم رو به افزاي است.  استفاده از ميكروارگانيسم درجيوه طيور باعث كاهش باكتري گرم منفي بيماري زا است كه همراه با حرفه اقتصادي ناشي از افزايش وزن بدن كاهش تلفات و بهبود  ضريب تبديل غذايي بوده است و تأثيرات مطلوبي داشته است.

بحث و نتيجه گيري از انواع مکملها برای طیور

در دنياي امروزه براي نگهداري و توليد و عرضه بهتر طيور، و فرآورده هاي آن بايداطلاعات كافي دربارة خود طيور، جيوه، نياز و همچنين حفه اقتصادي داشت تا بتوان با هزينة اقتصادي كمتر و جيوة بهتر طيور خوب يداشت و اين كار مستلزم برآوردن نيازهاي طيور باحرفه اقتصادي است كه مي توان از انواع مواد مغذي، مكمل افزودنيها و غيره اين كار را انجام داد.  البته بايد درنظر گرفت كه همة اين مواد مورد نياز طيور ميباشد و استفادة هر كدام از آنها به تهايي همهة نياز طيور را برآورده نمي‌كند و هم چنين بستگي به نوع طيور و محيط و چگونگي تغذيه دارد كه اينها را بايد در موارد خاص مورد آزمايش قرار داد فهميد كه نياز يك طيور دريك دورة خاص و محيط هاي متفاوت چگونه است كه البته براي اين كار آزمايش صورت گرفته و نتايج آن وجود و در دست بررسي بيشتر قرار دارد.

منابع

1-صوفي سياوش، رشيد و جانمحمدي، حسين (1379)، تغذيه دام.  تأليف: مكدونالد، ادواردز، هال، مورگان، چاپ اول (ويرايش جديد، تجديدنظر كلي)، انتشارات عميدي، تبريز.

2-هاشمي، سيد محمد (1382)، مكمل هاي خوراكي در طيور (ويتامين‌ها).  مجله صنعت طيور قم، شماره دوم، سال اول، زمستان 82 صفحه هاي 7 الي 10.

3-نوبخت، علي  (1383).  عوامل بازدارنده و ضد تغذيه‌اي موجود در مواد خوراكي مورد استفاده در طيور (بخش سوم) قسمت مرغداري – سال چهاردهم. آذر 83- شماره 82.

4- (1383) عوامل ضد تغذيه اي در خوراك طيور، صنعت طيور قم – شماره 6 – 83.

5-(1383) مسموميت ناشي از ويتامين ها و مواد مغذي، صنعت طيور قم – شماره 6 – 83.

گرد آورنده : گروه ایران سهند